Koeherders, varkenshoeders en schaapherders waren flexibel en veelzijdig

In dit artikel:

In Zuid-Limburg waren veehoeders lange tijd vaste figuren in het dorpsleven: de kooheert (koeherder) en de scheper (schaapsherder) kwamen veel voor tot in de loop van de 19e/20e eeuw, de verkesjong (varkensjongen) hield zich tot circa 1800 staande. Het dorpshart was vaak de dries, een gemeenschappelijke weide met daaromheen de belangrijkste boerenwoningen en in het midden een poel. Deze kuil, ontstaan door het graven naar leem voor vakwerk en vloeren, werd waterdicht getrapt en diende tal van functies: drinkplaats voor het vee, wasplek voor kleine karretjes, voedselbron voor pluimvee, bluswater bij brand en zelfs als plek om looizuur van eikenstammen op te lossen.

Dagelijks vertrok de herder bij de poel met zijn kudde; een hoorn (tuut) kondigde het vertrek aan en de koeien liepen naar de gemene gronden. Lokale voorbeelden geven kleur: in Meerssen werd begin 20e eeuw een koeherder, bijgenaamd ‘de schweitser’, beschreven als een man die in de Zwitserse garde van de paus had gediend, hinkte door een beenletsel, kende alle koeien bij naam en dreef ze met een hond naar de weide bij de Geul. In Valkenburg werden in de 18e eeuw koeien ook in stallen en mergelgrotten gehouden; daar had men zelfs een koeherderin die betaald werd per hoed beest en die gerechtelijke stappen nam toen zij loon miste (gerechtsstukken uit 1739).

De scheper stond veelal bij grote boerderijen op de loonlijst en ontwikkelde zich tot allround specialist: weerkunde, herkennen van gevaarlijke planten, medicinale kruiden, het trainen van schapenhonden en allerlei winterklusjes op de hoeve. Varkens liepen vroeger vrij rond en werden door de verkesjong bewaakt; deze rol verdween en leeft nu nog slechts in literatuur, zoals in Hans Christian Andersen’s sprookje uit 1859. De afname van gemeenschappelijke beweiding, veranderde hygiëne-eisen en agrarische modernisering legde het ambacht van de traditionele veehoeder langzaam stil.